Pensioendiscussie beperkt zich niet tot een financiële afweging

De laatste maanden van 2014 stond bij diverse seminars en bijeenkomsten van financiële dienstverleners in het teken van de veranderingen in de pensioenwetgeving. Ook in andere branches werd aandacht besteed aan deze ingrijpende maatregelen voor de oudedagvoorziening. De veranderingen die per 1 januari 2015 ingaan, hebben gevolgen voor iedereen die in Nederland pensioen opbouwt.

Ik heb in die periode een paar bijeenkomsten meegemaakt. Donderdag 25 september was ik te gast bij de maandelijkse borrel van de VAZO, de leukste ondernemersvereniging van Amsterdam en omstreken (ben meteen lid geworden!). Daar toonde een VAZO lid, het bedrijf Sports&Mind Vitality, hoe werknemers energieker en effectiever aan de slag kunnen. Actief en gezond leven zorgt niet alleen voor een fit lichaam maar draagt ook bij aan motivatie en focus en daarmee aan betere prestaties. Wat heeft dat met pensioen te maken, hoor ik u denken. En met de aandacht van de media en belanghebbenden op de veranderingen die in eerste aanleg zuiver financieel zijn? Lees de rest dan ook, de beloning is de conclusie en een zojuist gevonden gedicht van Justus van Oel (1999).

De rode draad van een aantal van die bijeenkomsten was niet de betaalbaarheid van het pensioen maar meer de haalbaarheid van het pensioen. Anders gesteld, hoe blijven we langer gezond om in eerste instantie de pensioengerechtigde leeftijd te halen en hoe passen we ons leven aan om op een betaalbare en zinvolle wijze de periode na een actieve carriere in te vullen.  En moeten we dat werkzame leven wel helemaal afsluiten? Eind november was ik een dag bij de Week van de Ondernemer (Amsterdam) waar we interessante uitzichten aangeboden kregen van trendwatcher Adjiedj Bakas. "Bedrijfsatleet"  Koen Gonnissen bracht een zinvol verhaal over gezond de 'eindstreep' (het pensioen) halen. Deze boodschap presenteerde hij ook op 30 september jl. in de oude rijtuigenloods te Amersfoort, waar Zwitserleven voor werkgevers haar kijk op de wijzigingen in de pensioenwetgeving gaf. Het centrale thema op het indrukwekkend georganiseerde jaarlijkse Pensioen Event van Zwitserleven was 'Langer leven, anders werken'. Dit werd van alle kanten belicht. Werkgevers, personeelsmanagers en wetenschappers zochten het podium over de radicale veranderingen op de arbeidsmarkt, waar het pensioen altijd de rustgevende finale is geweest.  Dat is nu verleden tijd. Werknemers maar ook werkgevers moeten veranderen, en blijven aanpassen, om langer door te werken respectievelijk langer doorwerken te faciliteren. En veranderingen zijn moeilijk.
Koen Gonnissen, jarenlang coach van toptennisser zoals Kim Clijsters en Juan Carlos Ferrero, schreef het boek “De fitte werknemer”. Voor het pensioendebat had hij hiermee een duidelijke boodschap. We gaan straks doorwerken tot 67 of 68 jaar. En de jongeren van nu zelfs tot hogere leeftijd. Maar hoe? Met overgewicht? Slaapstoornissen? En burnout klachten? Nee toch zeker? Zijn kernboodschap is: Manage energy, not time! Met de gezondheid van de Nederlanders is het momenteel belabberd gesteld. Een paar cijfers uit een recent onderzoek onder 100.000 werknemers spreken boekdelen: 47% heeft overgewicht, 37% slaapt slecht, 32% worstelt met emotionele problemen, 63% heeft een verstoorde hormoonhuishouding en 85% heeft té korte spieren wat voor tal van rugproblemen kan zorgen. Tenzij we nu op tijd bijsturen, werknemers motiveren en stimuleren om in hun eigen gezondheid te investeren, en ze ook de instrumenten aanreiken om bedrijfsatleten te worden. Zijn stelling is dat we hierbij veel kunnen leren van bekende topsporters. Hoe is het hen gelukt om zichzelf scherp te houden en telkens op het juiste moment een topprestatie te leveren? Door ervoor te zorgen dat de vier batterijen van energie – mentaal, emotioneel, spiritueel (zingeving) en fysiek – opgeladen zijn én met elkaar in balans blijven.


Uit 'de bedrijfsatleet', van Koen Gonnissen

Topsporters presteren slechts geringe tijd onder druk, maar besteden meer dan 90% van hun tijd aan trainen voor, en herstel na de competitie. In de bedrijfswereld wordt er bijna niet meer ‘getraind’, de meeste mensen herstellen ook niet snel en efficiënt genoeg, maar presteren wel 12 tot 14 uren per dag onder druk… Zonder respect voor de wetten van moeder natuur! Energiemanagement, dat is de sleutel tot succes. In de sportarena, maar even goed op de werkvloer waar we verandering na verandering te verwerken krijgen. Een belangrijke les vanuit de topsport, waar het verschil tussen medaille en 4de plek vaak maar enkele honderdsten van een seconde bedraagt: kern van de zaak is te voorkomen dat er energie onnodig weglekt. Daarbij kan het gaan om zowel grote als kleine ‘lekken’. Grote lekken zijn bijvoorbeeld dagelijkse conflicten thuis of binnen het team, geldzorgen door het wegvallen van een sponsor of een dreigende reorganisatie, en slaapproblemen door faalangst of stress. En kleine lekken? Een mooi voorbeeld uit de eigen praktijk van Koen Gonnissen: tijdens een preolympisch trainingskamp verstoorde het blauwe stand-by lampje op de televisie in de hotelkamer het slaapritme van mijn sporters. Door het lampje met tape af te plakken, heeft hij dit lek gedicht. Het lijkt een details maar het kan alle verschil maken! Maar energiemanagement is méér dan alleen het voorkomen van onnodig energieverlies. Want hoe zuinig je ook op batterijen bent, ze moeten wel regelmatig worden opgeladen. Wat is er nodig om al die uitgeputte werknemers van nieuwe stroom te voorzien, zodat ze weer mentaal, fysiek en emotioneel fit worden en later langer kunnen doorwerken? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zeven factoren een positief effect hebben op ons welzijn en welbevinden: slaap, voeding, fysieke beweging, relativeren/humor, ontspanning, een passie/uitdaging naast werk en familie, en sociale contacten.



Uit het materiaal van Gonnissen's  'Lifeguard Health & Performance' 

Van deze zeven oplaadstations zijn een goede slaapkwaliteit en fysieke beweging (minimaal drie keer per week twintig minuten actief wandelen) de belangrijkste energiebronnen en motoren voor herstel. De oplossingsrichting is dus helder: Manage energy, not time!

Rob Vinke is hoogleraar personeelswetenschappen aan Nyenrode en waarschuwt: ‘Wie met pensioen wil heeft het verkeerde beroep gekozen’. Er zijn vier generaties werknemers in touw, elk met hun eigen specifieke kenmerken. Na de generatie babyboomers zijn dat "de harde werkers, de toepassers, de millennials en de verbinders".  Door de verhoging van de pensioenleeftijd moeten ze de komende jaren langer met elkaar samenwerken. Dat vereist een ander HR-beleid, benadrukte prof.dr. Rob Vinke tijdens het PensioenEvent. De kernopdracht: zorgen dat medewerkers breed inzetbaar blijven en hun verdienvermogen op peil houden. Wat is veranderd, is de beleving en de invulling van de levensfasen door de verschillende generaties. Een paar decennia geleden moest je al op je 18de volwassen zijn, nu is dat opgeschoven naar 25 jaar. Jongeren zijn dus langer jong en hebben meer tijd om te spelen en zichzelf te ontdekken en te ontwikkelen. Dat speelse en springerige zet zich voort als zij op de arbeidsmarkt komen. Ze kijken niet verder dan een paar jaar vooruit, hoppen van baan naar baan en nemen met het grootste gemak een periode vrijaf. Ook ouderen hebben meer keuzes en mogelijkheden om tot op hoge leeftijd actief te blijven. Vroeger keken werknemers reikhalzend uit naar hun pensioen. Maar als het dan eindelijk zover was, wisten ze niet wat ze met hun tijd moesten doen. Nu gaat het leven na pensionering gewoon door, vaak zelfs met extra dynamiek. Een andere verandering is het snelle tempo van de kennisveroudering. Je kunt als werknemer minder lang toe met je behaalde diploma’s en je moet ook over andere vaardigheden beschikken. Voor de generatie harde werkers (1955-1970) is dat een shock. Zij zijn opgegroeid met de overtuiging dat alles om kennis draait en worden nu links en rechts ingehaald door de toepassers (1970-1985) en millennials (1985-2000) die veel meer gefocust zijn op ‘kennissen’ dan op kennis.




Uit de presentatie van Rob Vinke

Op de werkvloer leiden die verschillende leef- en werkstijlen tot spanningen. Dat zal alleen maar toenemen nu iedereen langer moet doorwerken.’ Bedrijven moeten het HR-beleid anders inrichten en afstappen van de huidige standaardoplossingen en standaardprocedures. Die leiden alleen maar tot lamlendigheid. In plaats daarvan moeten de beschikbare HR-instrumenten, zoals opleidingen en beoordelingen, gedifferentieerd worden ingezet, toegespitst op de verschillende generaties op de werkvloer. Essentieel is dat we medewerkers verantwoordelijk maken voor hun eigen handelingsruimte en activeren om zelf de regie te pakken om hun verdienvermogen op peil te houden. Daarbij hoort ook flexibilisering en maatwerk in arbeidsvoorwaarden, waaronder pensioen. Natuurlijk is het belangrijk dat je in je leven een financiële buffer opbouwt om later te kunnen stoppen met werken. Maar er moet ook ruimte zijn om jezelf tijdens je loopbaan te kunnen heroriënteren of een keer een wereldreis te maken. Waarom is er zo’n strakke scheiding tussen de periode vóór en na je pensioen, tussen werken en leven? En waarom zou je niet na je 67ste doorwerken als je dat leuk vindt? Uitzien naar je pensioen omdat je je werk zat bent, betekent dat je niet meer verlangt naar het inzetten van je talent, naar nieuwe kansen en nieuwe collega’s. Dan ben je feitelijk al opgebrand en uitgerangeerd. En dat is zonde. Dan kan je beter tijd uittrekken om jezelf opnieuw uit te vinden en te veranderen om je werkzame leven leuker en nuttiger door te komen.

 

Conclusie is dat we meer moeten genieten van ons leven en werk nu. Door grillige financiële markten en zich steeds wijzigende overheidsregulering is de pensioentoezegging nooit zeker. Zoek daarom activiteiten die je echt leuk vindt, school tijdig bij en leef gezond. Dan houdt je je verdienvermogen op peil en heb je meer kans dat je je pensioen haalt!

Gedicht van Justus van Oel: Geld is wat is uitgesteld.